بهای تمام شده چیست؟

آنچه در این مطلب خواهید خواند:

• تعریف بهای تمام شده
• حسابداری بهای تمام شده چیست؟
• وظایف حسابدار بهای تمام شده
• اصل بهای تمام شده
• حسابداری صنعتی چیست؟
• انواع بهای تمام شده با توجه به نوع هزینه‌ها
• محاسبه بهای تمام شده در شرکت‌های تولیدی
• محاسبه بهای تمام شده در شرکت‌های خدماتی
• فرمول بهای تمام شده
• نکات کاربردی برای کاهش بهای تمام شده
• روش‌های محاسبه بهای تمام شده
• روش هزینه‌یابی بهای تمام شده سفارش کار
• روش هزینه‌یابی بهای تمام شده مرحله‌ای
• سؤالات متداول
• جمع‌بندی

فرض کنید که شما می‌خواهید محصول یا خدمتی را به بازار عرضه نمایید؛ در این صورت ابتدا باید قیمت نهایی آن را مشخص کنید. برای تعیین قیمت نهایی، شما باید هزینه‌هایی که برای تولید یا ارائه آن محصول یا خدمت صرف می‌کنید را دقیقاً در نظر بگیرید تا بتوانید میزان سود را محاسبه کنید.

این مقاله مفهوم بهای تمام شده و نقش آن در حوزه حسابداری صنعتی و اهمیت آن در تصمیم‌گیری‌ها و بهبود عملکرد تولیدات را بررسی خواهد کرد.

یکی از ابزارهای مفید برای تحلیل و کنترل هزینه‌ها، سیستم بهای تمام شده سایان است که گزارش‌های تحلیلی دقیقی ارائه می‌دهد.

تعریف بهای تمام شده

مفهوم بهای تمام شده یکی از شاخص‌های مهم در حوزه تولید است و به تمامی هزینه‌های مرتبط با تولید یا ارائه خدمت اشاره دارد. از طریق دانش دقیق از این مفهوم، شما می‌توانید تصمیم‌گیری‌های حیاتی مانند تعیین حقوق و دستمزد کارکنان، تعیین قیمت محصول، کاهش هزینه‌ها و تقویت توان رقابتی خود در بازار را به درستی انجام دهید.

بهای تمام شده به هزینه های مستقیم مرتبط با تولید و فروش کالاهای عرضه شده اشاره دارد. به عبارت دیگر، این مفهوم به تمامی هزینه‌های مواد اولیه مصرفی و دستمزد نیروی کار مستقیم در تولید کالا مرتبط است. این مفهوم هزینه‌های توزیع و فروش که به عنوان هزینه‌های غیرمستقیم در نظر گرفته می‌شوند را در محاسبات خود در نظر نمی‌گیرد.

مثال عملی

فرض کنید کارخانه‌ای 1000 واحد محصول تولید می‌کند:

• هزینه مواد اولیه: 50,000,000 تومان
• دستمزد نیروی کار مستقیم: 20,000,000 تومان
• هزینه سربار: 10,000,000 تومان
• موجودی پایان دوره: 5,000,000 تومان

بهای تمام شده کل = 50,000,000 + 20,000,000 + 10,000,000 + (0 - 5,000,000) = 75,000,000 تومان
بهای هر واحد = 75,000,000 ÷ 1000 = 75,000 تومان

حسابداری بهای تمام شده چیست؟

با توجه به توسعه حوزه علم حسابداری و نیاز به دستیابی به اهداف خاص و دقیق هر نوع کسب و کار، حسابداری به چندین زیرشاخه تخصصی تقسیم شده است.

حسابداری بهای تمام شده شاخه‌ای از حسابداری است که به ثبت و محاسبه تمامی هزینه‌های مرتبط با تولید و ارائه کالا یا خدمات می‌پردازد. در این نوع حسابداری، هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم مانند هزینه نیروی کار، مواد اولیه، موجودی‌ها و هزینه‌های سربار توسط حسابداران ردیابی و بررسی می‌شود.

سپس روش‌های کاهش بهای تمام شده و بهبود عملکرد تولیدات تحلیل و ارائه می‌شود. این اطلاعات از طریق تحلیل گزارش‌ها و بررسی روش‌های تولید به مدیران ارائه می‌شوند.

اصول حسابداری بهای تمام شده به سازمان‌ها کمک می‌کند تا عملکرد مالی و عملیاتی خود را بهبود بخشند و منابع خود را بهینه‌سازی کنند.

بیشتر بخوانید: لیست بهترین نرم افزار های بهای تمام شده

وظایف یک حسابدار بهای تمام شده چیست؟

1. بررسی و ارزیابی موجودی‌ها: باید موجودی‌های مختلف مواد اولیه، محصولات نهایی و سایر منابع را بررسی و ارزیابی کند. این اطلاعات مهم است تا بتوان بهای تمام شده محصولات را به درستی محاسبه نمود.

2. انجام تصمیم‌گیری‌های آینده: با تجزیه و تحلیل اطلاعات مالی و بهای تمام شده، حسابدار می‌تواند تصمیم‌گیری‌های مرتبط با آینده را انجام دهد. این شامل تصمیم‌گیری در مورد تولید، قیمت‌گذاری و بهینه‌سازی هزینه‌ها می‌شود.

3. گردآوری و تقسیم‌بندی هزینه‌ها: مسئول جمع‌آوری و دسته‌بندی هزینه‌ها به شکل دقیق و منظم است. این اطلاعات اساسی برای محاسبه بهای تمام شده محصولات و خدمات می‌باشد.

4. ایجاد روش‌های کنترل هزینه‌ها: باید روش‌ها و سیاست‌هایی را ایجاد کند که به کنترل هزینه‌ها کمک کنند. این شامل ارائه پیشنهادات برای کاهش هزینه‌ها و بهبود کارایی می‌شود.

5. ارائه راهکارهای بهتر به مدیران: مسئول ارائه راهکارهای مالی به مدیران است. این اطلاعات مهم برای تصمیم‌گیری‌های استراتژیک و اجرایی سازمان است.

6. تحلیل و بررسی موجودی کالاها: برای قیمت‌گذاری محصولات و کنترل موجودی‌ها، باید موجودی‌های کالاها را با دقت تحلیل و بررسی کند. این اطلاعات اساسی برای تعیین قیمت‌ها و مدیریت موجودی‌ها می‌باشد.

بیشتر بخوانید: اصول حسابداری چیست؟

اصل بهای تمام شده

اصل بهای تمام شده یکی از اصول حسابداری است که در حسابداری مالی تاثیر می‌گذارد. این اصل بر مبنای مفروضات و اصول حسابداری توضیح داده می‌شود. در واقع به تاریخ‌گذاری مالیاتی رویدادهای مالی اشاره دارد.

اصل بهای تمام شده بیان می‌کند که تمامی رویدادهای مالی، با در نظر گرفتن قیمت زمان وقوع (یعنی وقوع رویداد) ثبت می‌شوند و اثر گذر زمان و تغییرات ارزش پول در ارائه گزارشات مالی تاثیری ندارد. به عبارت دیگر، معاملات مالی بر اساس ارزش آنها در زمان وقوع ثبت می‌شوند و تغییرات در ارزش ارز و تغییرات زمانی در ارزش مالیاتی معاملات در نظر گرفته نمی‌شوند.

حسابداری صنعتی چیست؟

حسابداری بهای تمام شده بخشی از حسابداری صنعتی است که به تعیین، تجزیه و تحلیل هزینه‌ها و عملیات مالی در صنایع و شرکت‌های تولیدی متمرکز است اما هدف اصلی حسابداری صنعتی، علاوه بر موارد بالا، تمرکز بر روی محل وقوع هزینه ها و بهبود تخصیص آنهاست.

انواع بهای تمام شده با توجه به نوع هزینه ها

1. بهای تمام شده مستقیم: این روش همه هزینه‌های مستقیم مانند مواد اولیه و دستمزد نیروی کار را لحاظ می‌کند.

2. بهای تمام شده غیرمستقیم: هزینه‌هایی که به طور غیرمستقیم به تولید کالاها مرتبط هستند مانند هزینه‌های ماشین‌آلات و تجهیزات تولیدی

3. بهای تمام شده فرصت از دست رفته: در این روش، بهای تمام شده با توجه به فرصت‌هایی که از دست می‌روند محاسبه می‌شود. مثلاً، اگر یک شرکت تصمیم بگیرد به جای سرمایه‌گذاری در یک پروژه با بازدهی 10٪، در پروژه‌ای با بازدهی 15٪ سرمایه‌گذاری کند، تفاوت سود این دو پروژه به عنوان بهای تمام شده فرصت از دست رفته محاسبه می‌شود.

4. بهای تمام شده اختیاری: برخی از هزینه‌هایی که ممکن است برای مدت زمان معینی حذف شوند مثل هزینه‌های تبلیغات یا آموزش

5. بهای تمام شده قابل کنترل و غیرقابل کنترل: این دسته‌بندی به تفکیک هزینه‌هایی که مدیران می‌توانند کنترل کنند (مثل هزینه‌های ماشین‌آلات) و هزینه‌هایی که خارج از کنترل مدیران هستند (مثل هزینه بیمه کارکنان) انجام می‌شود.

6. بهای تمام شده تفاضلی: برای تصمیم‌گیری‌های استراتژیک مانند تصمیم‌گیری درباره تولید یا واردات محصولات جدید و مدیریت تغییرات در فرآیندها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، تفاوت در بهای تمام شده میان دو تصمیم مقایسه می‌شود تا به تصمیم‌گیری در مورد کدامیک از این تصمیم‌ها کمک کند.

همچنین، مهم است بدانید که هر سازمان ممکن است از ترکیب مختلفی استفاده کند که بستگی به نوع فعالیت و هدف‌های سازمان دارد.

روش	مناسب برای	مثال صنایع
هزینه‌یابی سفارش کار	محصولات سفارشی یا پروژه‌ای	ساختمان، خودرو، تعمیرگاه‌ها
هزینه‌یابی مرحله‌ای	تولید انبوه مرحله‌ای	نساجی، سیمان، شکر
هزینه‌یابی عملیات	تولید تکراری یا انبوه	نفت، آجر، زغال سنگ

بهای تمام شده و محاسبه آن در شرکت های تولیدی

1. محاسبه هزینه‌های مستقیم: ابتدا، هزینه‌های مستقیم مرتبط با تولید کالاها به دقت محاسبه می‌شود. این شامل هزینه‌های مواد اولیه، نیروی انسانی و سایر هزینه‌های مستقیم است.

2. محاسبه هزینه‌های غیرمستقیم (هزینه‌های تولیدی): هزینه‌هایی که به طور غیرمستقیم با تولید محصولات مرتبط هستند (مثل هزینه‌های ماشین‌آلات و تجهیزات تولیدی) محاسبه می‌شوند.

3. محاسبه میزان تولید: تعداد کالاهایی که تولید شده است و تعداد کالاهای موجود در انبار در ابتدا و پایان دوره مشخص می‌شوند.

4. محاسبه بهای تمام شده: با استفاده از اطلاعات محاسبه شده در مراحل قبلی، بهای تمام شده به صورت زیر محاسبه می‌شود:

بهای تمام شده = هزینه‌های مستقیم + هزینه‌های غیرمستقیم + (موجودی ابتدایی - موجودی پایانی)

5. تعیین بهای واحد: بهای تمام شده به تعداد کالاهای تولید شده تقسیم می‌شود تا بهای واحد (یعنی بهای هر کالا) مشخص شود.

6. ارائه گزارشات: گزارشات حاوی اطلاعات بهای تمام شده به مدیران ارائه می‌شود تا بتوانند تصمیم‌گیری‌های مالی و تولیدی بهتری انجام دهند.

بهای تمام شده و محاسبه آن در شرکت های خدماتی

1. محاسبه هزینه دستمزد کارکنان: محاسبه هزینه دستمزد و مزایای کارکنانی که مستقیماً در ارائه خدمات شرکت نقش دارند. این شامل دستمزد نفرات مختلف و همچنین هزینه‌های مربوط به بیمه‌ها و مزایا می‌شود.

2. محاسبه هزینه‌های مواد مصرفی: اگر خدمات نیازمند استفاده از مواد مصرفی باشد، هزینه‌های مواد مصرفی مانند محصولات شیمیایی، کاغذ، مصالح و... محاسبه می شود.

3. محاسبه هزینه‌های تجهیزات و ابزار: اگر خدمات نیاز به استفاده از تجهیزات و ابزار خاصی داشته باشند، هزینه‌های مربوط به تهیه، نگهداری و تعمیر تجهیزات را باید در نظر بگیرید.

4. محاسبه هزینه‌های مرتبط با مکان: اگر فضایی برای ارائه خدمات اجاره شده باشد، هزینه اجاره و هزینه‌های مرتبط با نگهداری و تعمیرات این فضا را باید محاسبه کنید.

5. محاسبه هزینه‌های سربار: هزینه‌های سربار مانند هزینه‌های مدیریت، مالیات، بیمه، امور حقوقی و... که به طور غیرمستقیم با ارائه خدمت مرتبط هستند.

6. محاسبه هزینه‌های دیگر: هر هزینه دیگری که مرتبط با ارائه خدمت باشد، مثل هزینه‌های تبلیغات و بازاریابی، برنامه‌ریزی و مدیریت پروژه نیز محاسبه می شود.

7. محاسبه میزان ارائه خدمت: تعداد و میزان خدمات ارائه شده به دقت ثبت شود.

8. محاسبه بهای تمام شده: با استفاده از اطلاعات محاسبه شده در مراحل قبلی، بهای تمام شده برای ارائه خدمت مشخص می شود.

9. تعیین بهای واحد: بهای تمام شده به تعداد خدمات ارائه شده تقسیم می‌شود تا بهای واحد (بهای هر خدمت) مشخص شود.

10. ارائه گزارشات: گزارشات حاوی اطلاعات بهای تمام شده به مدیران ارائه می‌شوند تا بتوانند تصمیم‌گیری‌های مالی بهتری اتخاذ کنند.

فرمول بهای تمام شده

فرمول های ارائه شده برای محاسبه بهای تمام شده کالاها در کسب و کارها با ماهیت‌های مختلف مفید می‌باشند. این فرمول ها به شما امکان می‌دهند تا به طور دقیق میزان هزینه‌ها و بهای تمام شده را محاسبه کنید.

• خرید خالص = خرید طی دوره + اضافات خرید – (تخفیفات درصدی خرید + برگشت از خرید + کسورات خرید)

• موجودی کالای پایان دوره = (تعداد کالای موجود در انبار × بهای هر کالا)

• بهای تمام شده محصول تولیدی = (بهای تمام شده کالا در جریان تولید – موجودی کالای در جریان ساخت پایان دوره)

• موجودی کالای آماده برای فروش = (خرید خالص + موجودی کالای اول دوره)

• بهای تمام شده کالای فروخته شده = (موجودی کالای آماده برای فروش – موجودی کالای پایان دوره)

نکات کاربردی برای کاهش بهای تمام شده

• مواد اولیه را از تامین‌کنندگان مطمئن با قیمت مناسب تهیه کنید.
• روند تولید را تحلیل و ضایعات را کاهش دهید.
• استفاده از فناوری و ابزارهای اتوماسیون را در نظر بگیرید.
• هزینه‌های سربار را کنترل و اولویت‌بندی کنید.

انواع روش های محاسبه بهای تمام شده

1- روش هزینه یابی بهای تمام شده سفارش کار

این نوع هزینه‌یابی برای شرکت‌های تجاری که در فرآیند تولید محصول یا ایجاد شغل فعالیت می‌نمایند مورد استفاده قرار می‌گیرد. هزینه‌یابی بهای تمام شده سفارش کار به سه دسته مختلف تقسیم می‌شود:

- روش هزینه یابی شغل

روش هزینه یابی شغل برای ارزیابی هزینه‌ها بر اساس هر شغل یا نوع کار به صورت جداگانه استفاده می‌شود. هر شغل یا محصول به دلیل ویژگی‌ها و مواد متفاوت خود، به عنوان یک واحد هزینه در نظر گرفته می‌شود و تمام هزینه‌های مرتبط با آن محاسبه می‌گردد.

در این روش، ابتدا نیاز است که شناسایی دقیقی از تولید و مواد مورد استفاده در هر شغل صورت گیرد. سپس، هزینه‌های مرتبط با آن شغل به دقت مشخص می‌شوند. این روش هزینه یابی برای ساخت جاده‌ها، صنایع خودروسازی، تعمیرگاه‌ها، ساختارهای جاده‌ای و سایر حوزه‌ها استفاده می‌شود.

- روش بهای تمام شده قرارداد

روش هزینه یابی بهای تمام شده قراردادی، یکی دیگر از انواع هزینه یابی سفارش کار است که تا حد زیادی شبیه روش هزینه یابی شغل است. این روش به‌طور اساسی برای مواردی مناسب است که قراردادها به مقدار زیادی بزرگ باشند. این نوع هزینه یابی به طور اصلی در صنعت ساخت و ساز، به ویژه زمانی که تکمیل پروژه نیاز به زمان و انرژی فراوان دارد، به‌کار می‌رود.

- هزینه یابی دسته ای

این روش برای محصولات گروهی با ویژگی‌های یکسان یا مشابه، که در یک زمان و تعداد مشخص تولید می‌شوند و از یک فاکتور عبور می‌کنند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. هر گروه به عنوان یک واحد شناخته می‌شود و هزینه آن به‌صورت مستقل محاسبه می‌شود. این روش به‌طور اصلی در صنایعی مانند تولید پوشاک آماده، تولید خوراکی نظیر چیپس و سایر مشاغل مشابه به‌کار می‌رود.

2- هزینه یابی بهای تمام شده مرحله ای

این روش هزینه‌یابی برای سازمان‌هایی مناسب است که محصولات را از طریق فرآیندهای مداوم به تولید انبوه می‌رسانند و محصولات به صورت مرحله به مرحله تولید و به بازار عرضه می‌شوند. روش‌های هزینه‌یابی بهای تمام شده مرحله‌ای به پنج دسته مختلف تقسیم می‌شود.

- هزینه یابی فرآیند

این روش برای تعیین قیمت تمام شده محصول در هر مرحله از فرآیند تولید استفاده می‌شود. به‌طور اصلی، این روش در شرایطی مورد استفاده قرار می‌گیرد که مراحل و فرآیندهای مختلفی وجود دارند و هر فرآیند دارای یک مرکز هزینه مستقل است. این رویکرد به‌طور عمده در صنایع تولید گاز، سیمان، شکر، نساجی و سایر صنایع مشابه به‌کار می‌رود.

- هزینه خدمات

این روش برای محاسبه هزینه‌های ارائه شده در خدمات به کار می‌رود. این روش به طور گسترده در صنایعی که خدمات را به عنوان بخش اساسی فعالیت‌های خود دارند، استفاده می‌شود.

- بهای تمام شده واحد یا تک

این روش به نام هزینه یابی خروجی هم شناخته می‌شود و اساساً برای محاسبه هزینه‌های مرتبط با تولید محصولات تک یا مشابه به‌کار می‌رود. این روش بیشتر برای صنایعی مانند زغال سنگ، آجر، نفت، حفاری و سایر حوزه‌ها به منظور هزینه‌یابی به‌کار می‌رود.

- هزینه یابی چندگانه

در این روش، از ترکیب دو یا چند محصول برای تولید یک محصول استفاده می‌شود که برای تعیین قیمت تمام شده محصول از این ترکیبات استفاده می‌شود. این روش به نام هزینه یابی مرکب نیز شناخته می‌شود و اکثراً در مواردی به‌کار می‌رود که محصولات به صورت جداگانه تولید می‌شوند. این روش برای ساخت محصولاتی مانند رادیو، هواپیما، موتور خودرو و موارد مشابه مناسب است.

- هزینه یابی عملیات

این روش، مشابه با هزینه‌یابی فرآیند عمل می‌کند، با این تفاوت که واحد هزینه آن یک فرآیند نیست، بلکه یک عملیات را در نظر می‌گیرد. این روش، به منظور هزینه‌یابی در صنایعی که تولیدات تکراری یا انبوه دارند و یا اجزای آنها در مرحله نیمه نهایی برای پردازش سفارش‌ها تا صدور یا مراحل بعدی هستند، مناسب است.

در مجموع، روش های محاسبه بهای تمام شده در حوزه‌های مختلف اقتصادی به‌کار می‌روند. هر یک از این روش‌ها، با توجه به نیازها و شرایط خاص صنایع، برای ارزیابی هزینه‌ها و تعیین قیمت تمام شده محصولات مورد استفاده قرار می‌گیرند.

سؤالات متداول

بهای تمام شده چیست و چه تفاوتی با هزینه‌های فروش دارد؟

بهای تمام شده شامل هزینه‌های مستقیم مرتبط با تولید یا ارائه خدمت است، مانند مواد اولیه و دستمزد نیروی کار مستقیم. هزینه‌های فروش و توزیع که غیرمستقیم هستند، در بهای تمام شده لحاظ نمی‌شوند.

چرا حسابداری بهای تمام شده برای کسب‌وکارها اهمیت دارد؟

این شاخه از حسابداری به مدیران کمک می‌کند تا هزینه‌ها را دقیق محاسبه کنند، قیمت محصولات را بهینه تعیین کنند و تصمیمات مالی و تولیدی بهتری اتخاذ نمایند.

چه انواع بهای تمام شده وجود دارد؟

انواع آن شامل بهای تمام شده مستقیم، غیرمستقیم، فرصت از دست رفته، اختیاری، قابل کنترل و غیرقابل کنترل و تفاضلی است. هر کدام کاربرد خاص خود را در تصمیم‌گیری‌های مالی و تولیدی دارند.

روش‌های محاسبه بهای تمام شده کدامند؟

روش‌ها شامل هزینه‌یابی سفارش کار، هزینه‌یابی مرحله‌ای و هزینه‌یابی عملیات هستند. انتخاب روش مناسب به نوع تولید و فرآیند سازمان بستگی دارد.

چگونه بهای تمام شده در شرکت‌های تولیدی محاسبه می‌شود؟

ابتدا هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم تولید مشخص می‌شود، سپس موجودی کالا در ابتدا و پایان دوره در نظر گرفته می‌شود و در نهایت بهای تمام شده کل محاسبه و به تعداد کالاها تقسیم می‌شود تا بهای واحد به دست آید.

محاسبه بهای تمام شده در شرکت‌های خدماتی چگونه است؟

هزینه‌های مستقیم کارکنان، مواد مصرفی، تجهیزات، مکان، سربار و سایر هزینه‌های مرتبط با ارائه خدمت محاسبه می‌شود و سپس بهای تمام شده به تعداد خدمات ارائه شده تقسیم می‌شود تا بهای واحد مشخص شود.

اصل بهای تمام شده چیست؟

این اصل می‌گوید که تمامی رویدادهای مالی بر اساس ارزش آنها در زمان وقوع ثبت می‌شوند و اثر گذر زمان یا تغییر ارزش پول در ثبت اولیه تأثیری ندارد.

چگونه می‌توان بهای تمام شده را کاهش داد؟

با خرید مطمئن و بهینه مواد اولیه، کاهش ضایعات تولید، استفاده از اتوماسیون، کنترل هزینه‌های سربار و بهبود فرآیندهای تولید می‌توان بهای تمام شده را کاهش داد.

---

جمع بندی

محاسبه دقیق بهای تمام شده، زیربنای تصمیم‌گیری‌های درست مالی و مدیریتی در هر کسب‌وکار است. مدیران با تکیه بر حسابداری بهای تمام شده می‌توانند هزینه‌های پنهان را شناسایی کنند، قیمت فروش محصولات را منطقی تعیین کنند و سود واقعی سازمان را به‌درستی بسنجند. آگاهی از روش‌های محاسبه بهای تمام شده، به‌ویژه در شرکت‌های تولیدی و خدماتی، می‌تواند تفاوت قابل‌توجهی در عملکرد مالی ایجاد کند.

اگر سازمان شما در مسیر بهینه‌سازی فرآیندهای مالی و کنترل هزینه‌هاست، استفاده از یک نرم‌افزار جامع و دقیق می‌تواند کل این فرایند را ساده‌تر و سریع‌تر کند. با استفاده از نرم افزار حسابداری سایان، می‌توانید بهای تمام شده محصولات و خدمات را به‌صورت خودکار محاسبه کنید، گزارش‌های تحلیلی دریافت کنید و در هر لحظه وضعیت واقعی سود و زیان را مشاهده نمایید.